Trong dòng chảy ký ức của Sài Gòn, có những cái tên không bao giờ phai nhạt. Họ không chỉ là nghệ sĩ, họ là một phần của di sản, là hơi thở của thành phố. Và trong số những vì sao rực rỡ nhất trên bầu trời nghệ thuật đó, không ai có thể vượt qua được ánh hào quang của “Nữ hoàng Cải lương” Thanh Nga.
Bà là hiện thân của một Sài Gòn hoa lệ, tài năng và kiêu hãnh. Nhưng cũng chính Sài Gòn đó, vào một đêm cuối tháng 11 năm 1978, đã phải chứng kiến một trong những bi kịch chấn động nhất lịch sử của mình. Cái chết của Thanh Nga không chỉ là sự ra đi của một nghệ sĩ. Đó là một vết cắt sâu vào tâm hồn của hàng triệu người, một nỗi đau mà cho đến tận hôm nay, sau bao nhiêu thăng trầm, vẫn còn khiến người ta rùng mình khi nhắc lại.
Hãy cùng nhau lật lại câu chuyện của một “Nữ hoàng”, từ lúc bà bước lên ngai vàng nghệ thuật cho đến đêm định mệnh đã cướp bà đi mãi mãi.
“Công chúa” của gánh hát Thanh Minh – Thanh Nga
Trước khi là “Nữ hoàng”, Thanh Nga là một “công chúa”. Tên thật của bà là Juliette Nguyễn Thị Nga, sinh năm 1942 tại Tây Ninh. Bà sinh ra trong một “dòng dõi trâm anh thế phiệt” của làng cải lương. Mẹ bà không ai khác chính là bà bầu Thơ – một trong những người phụ nữ quyền lực nhất làng sân khấu Nam Kỳ, người đứng đầu gánh hát Thanh Minh trứ danh.
Dù là “con nhà nòi”, con đường đến với sân khấu của Thanh Nga không hề trải hoa hồng. Bà bầu Thơ nổi tiếng là người nghiêm khắc, bà không muốn con gái mình chỉ dựa vào cái danh của mẹ. Thanh Nga cũng phải bắt đầu từ những vai phụ, vai tì nữ, đứng “chầu rìa” sân khấu. Người ta kể rằng, bà bầu Thơ từng nói với con gái: “Nếu con không có tài, dù con có là con của mẹ, mẹ cũng không thể lăng xê con được. Khán giả không phải là người mù.”
Nhưng tài năng là thứ không thể che giấu. Thanh Nga sở hữu một vẻ đẹp hiếm có: một nét đẹp sang trọng, đài các, vừa phảng phất nét cổ điển của người con gái Việt, vừa có nét kiêu sa của điện ảnh Tây phương. Quan trọng hơn, bà có một giọng ca trong vắt, giàu cảm xúc và một lối diễn xuất “như không diễn”.
Bà nhanh chóng trở thành đào chánh của gánh Thanh Minh. Và khi gánh hát đổi tên thành Thanh Minh – Thanh Nga, mọi người đều hiểu, một ngôi sao mới đã thực sự ra đời.
Nữ hoàng của sân khấu và màn bạc
Thanh Nga không chỉ thống trị sân khấu cải lương. Bà là một “superstar” (siêu sao) theo đúng nghĩa hiện đại. Bà đóng phim điện ảnh và cũng ngay lập tức gặt hái thành công. Các vai diễn trong Loan Mắt Nhung, Hai chuyến xe hoa… đã đưa bà lên đỉnh cao. Thanh Nga hai lần đoạt giải Ảnh hậu (Nữ diễn viên chính xuất sắc nhất) tại Giải thưởng Điện ảnh Á châu (nay là một phần của LHP Châu Á – Thái Bình Dương).
Nhưng, “thánh đường” thực sự của bà vẫn là sân khấu cải lương.
Chính tại đây, bà đã tạc nên những tượng đài. Đó là Trưng Trắc trong Tiếng trống Mê Linh – một vai diễn mà người ta tin rằng “đo ni đóng giày” cho bà. Khi bà khoác lên mình bộ áo giáp, cất lên lời thề “Đền nợ nước, trả thù nhà”, cả rạp hát như nín lặng. Cái uy của một nữ vương, nỗi đau của một người vợ mất chồng, và khí phách của một dân tộc được bà thể hiện trọn vẹn.
Đó là Quỳnh Nga trong Bên cầu dệt lụa – một người con gái hiếu thảo, thủy chung. Đó là Dương Vân Nga trong Thái hậu Dương Vân Nga – một vai diễn phức tạp đòi hỏi nội tâm sâu sắc.
Thanh Nga trở thành biểu tượng của vẻ đẹp và tài năng. Bà có tất cả: sự nghiệp ở đỉnh cao, một gia đình hạnh phúc bên người chồng tài hoa là luật sư Phạm Duy Lân, và một cậu con trai kháu khỉnh, Phạm Duy Hà Linh (tên thường gọi là Cuka, khi đó mới 5 tuổi). Cuộc đời bà tưởng chừng như một bức tranh hoàn hảo.
Nhưng không ai ngờ, chính vở tuồng Thái hậu Dương Vân Nga lại là vở diễn cuối cùng, và hạnh phúc gia đình viên mãn đó lại trở thành mầm mống cho một thảm kịch.
Đêm định mệnh 26 tháng 11 năm 1978
Sài Gòn những năm sau 1975 vẫn đang trong giai đoạn chuyển mình đầy phức tạp. Tình hình an ninh, trật tự xã hội còn nhiều bất ổn.
Đêm 26 tháng 11 năm 1978, rạp Hưng Đạo (quận 1) đông nghịt khán giả. Vở Thái hậu Dương Vân Nga diễn xuất thần, và như mọi khi, Thanh Nga là tâm điểm của mọi ánh nhìn. Màn nhung khép lại, bà tẩy trang, thay bộ quần áo thường ngày.
Bà cùng chồng là luật sư Phạm Duy Lân, cậu con trai Cuka (khi đó 5 tuổi) và một vệ sĩ lên chiếc xe Volkswagen màu xám nhạt để trở về nhà riêng trên đường Ngô Tùng Châu (nay là đường Lê Thị Riêng, Q.1).
Chiếc xe vừa dừng trước cổng nhà, khi ông Lân còn chưa tắt máy, một chiếc xe 67 từ đâu trờ tới. Hai kẻ lạ mặt bịt kín mặt, vũ trang bằng súng ngắn, nhanh chóng ập đến. Chúng không nói nhiều, mục tiêu rõ ràng là bắt cóc cậu bé Cuka để tống tiền. (Trước đó, gia đình Thanh Nga đã nhận được những lời đe dọa tống tiền nhưng không quá để tâm).
Một tên chĩa súng vào vệ sĩ, tên còn lại mở cửa xe, cố giằng lấy cậu bé Cuka từ tay Thanh Nga.
Theo bản năng của một người mẹ, Thanh Nga gào lên và ghì chặt con vào lòng. Bà la lớn: “Các anh muốn gì, tôi đưa hết cho, đừng bắt con tôi!”
Trong cơn giằng co tuyệt vọng, tiếng súng chát chúa vang lên. Một phát đạn nhắm thẳng vào ngực Thanh Nga. Bà ngã gục, nhưng hai tay vẫn ôm chặt lấy con trai, dùng thân mình che chở cho đứa bé.
Luật sư Phạm Duy Lân, thấy vợ bị bắn, vội lao ra khỏi xe để cứu vợ con. Một tiếng súng nữa vang lên. Ông cũng ngã gục trên vũng máu.
Hai kẻ sát nhân thấy tình hình vượt kiểm soát, vội vàng lên xe tẩu thoát trong màn đêm, bỏ lại một cảnh tượng kinh hoàng: “Nữ hoàng” và chồng nằm chết trước cửa nhà, và một đứa bé 5 tuổi vẫn còn run rẩy trong vòng tay đã lạnh ngắt của mẹ.
Sài Gòn khóc cho “Nữ hoàng”
Tin tức vợ chồng nghệ sĩ Thanh Nga bị ám sát ngay lập tức gây chấn động không chỉ Sài Gòn mà là cả nước. Sáng hôm sau, hàng ngàn, hàng vạn người dân đổ về căn nhà số 114 Ngô Tùng Châu. Người ta không thể tin vào tai mình. “Nữ hoàng” của họ, người tối qua còn là Thái hậu Dương Vân Nga uy nghi trên sân khấu, giờ đã nằm đó, lạnh ngắt.
Đám tang của vợ chồng Thanh Nga được mô tả là một trong những đám tang lớn nhất, bi thương nhất mà Sài Gòn từng chứng kiến. Hàng vạn người đứng chật kín các con đường mà cỗ quan tài đi qua, từ nhà riêng đến Nghĩa trang Chùa Nghệ Sĩ (Gò Vấp). Tiếng khóc vang lên ở khắp nơi. Người ta khóc cho một tài năng bạc mệnh, khóc cho một người mẹ anh hùng đã hy sinh tính mạng để bảo vệ con mình.
Vụ án trở thành một thách thức lớn cho lực lượng công an thành phố. Một cuộc truy lùng ráo riết diễn ra. Dư luận phẫn nộ, yêu cầu phải tìm ra hung thủ.
Phải mất hơn 4 tháng sau, vào tháng 4 năm 1979, chuyên án mới có kết quả. Hai tên tội phạm là Nguyễn Thanh Tân và Nguyễn Văn Đức bị bắt giữ. Chúng khai nhận, mục đích ban đầu chỉ là bắt cóc Cuka để tống tiền. Nhưng vì sự chống cự quyết liệt của Thanh Nga, chúng đã nổ súng.
Bất tử trong trái tim người hâm mộ
Thanh Nga ra đi khi bà mới 36 tuổi, ở đỉnh cao rực rỡ nhất của sự nghiệp và nhan sắc. Cái chết bi thảm của bà đã để lại một khoảng trống không thể lấp đầy trong làng cải lương Việt Nam.
Nhiều năm đã trôi qua, Sài Gòn của thập niên 70 nay đã lùi xa, nhưng nỗi đau về đêm định mệnh đó dường như vẫn còn nguyên vẹn. Người ta không chỉ nhớ đến bà qua những vai diễn kinh điển. Người ta nhớ đến bà như một biểu tượng của tình mẫu tử thiêng liêng. Bà đã chọn cái chết để bảo vệ con mình.
Ngày nay, khi chúng ta nghe lại câu hát trong Tiếng trống Mê Linh, hình ảnh Trưng Trắc – Thanh Nga vẫn hiện lên sừng sững, uy nghi. Bà đã sống một cuộc đời rực rỡ như một nữ hoàng, và bà đã chết như một người mẹ vĩ đại. Thanh Nga không chết, bà chỉ bước từ sân khấu cuộc đời để đi vào cõi bất tử trong trái tim của hàng triệu người hâm mộ.
